لولا الحجة لساخت الارض بأهلها

طبق نظر شیعیان که معتقدند: مهدى امام دوازدهم و حجت خداست و نیز بنابر روایت: لولا الحجة لساخت الارض بأهلها، چگونه ممکن است که زمین از حجت خداوند، بیش از هزار سال خالى بماند! اگر مهدى وجود دارد ولى غائب اسطبق نظر شیعیان که معتقدند: مهدى امام دوازدهم و حجت خداست و نیز بنابر روایت: لولا الحجة لساخت الارض بأهلها، چگونه ممکن است که زمین از حجت خداوند، بیش از هزار سال خالى بماند! اگر مهدى وجود دارد ولى غائب است، این وجود چه اثرى دارد و اگر وجود ندارد پس روایت فوق صحیح نیست. جواب اجمالى:

فایده وجود امام منحصر به ظهور او و اینکه ظاهراً در کارها تصرف کند نیست. بلکه همانگونه که پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم)فرمودند: مانند خورشید پشت ابر مردم از امام غایب بهره مند مى شوند. اشعه معنوى وجود امام، هنگامى که در پشت ابرهاى غیبت پنهان است داراى آثار گوناگونى است از جمله: 1- حفظ نظام عالم و جلوگیرى از انقراض نوع بشر; 2- امیدبخشى به منتظران ظهور; 3- پاسدارى از دین خدا; 4- حل مشکلات ضرورى مردم با دخالت پنهانى.

جواب تشریحى:

اولا روایت فوق روایت صحیحى است و در کتب شیعه و سنى با مضامین مختلفى وارد گردیده است به عنوان نمونه:

1- سبط بن جورى از علماى اهل سنت در تذکرة الخواص نقل مى کند: پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) فرمود: «ستارگان امان اهل آسمانند، اگر نابود شوند اهل آسمان نیز نابود مى گردند. اهل بیت من امان ساکنین زمین مى باشند، پس اگر اهل بیت من وجود نداشته باشند اهل زمین نیز هلاک مى گردند.»([1])

2- ابو حمزه مى گوید: خدمت امام صادق(علیه السلام) عرض کردم: آیا زمین بدون وجود امام باقى مى ماند؟ فرمود: «اگر زمین بى امام گردد فرو خواهد رفت.»([2])

حال این امام یا ظاهر است و یا غایب است و پنهان. همانطور که امام الحرمین جوینى در فرائد السمطین و علامه قندوزى حنفى در ینابیع المودة در ضمن نقل حدیث مفصلى از امام سجاد(علیه السلام) به این مطلب اشاره نموده اند، آنجا که فرمود: «ولو لا ما على الارض منا لساخت باهلها، ثمّ قال: ولم تخل منذ خلق اللّه آدم من حجة الله فیها اما ظاهر مشهور او غائب مستور و لا تخلوا الى ان تقوم الساعة من حجة ولو لا ذلک لم یعبد اللّه...»([3]) یعنى اگر ما روى زمین نبودیم اهلش را فرو مى برد و آنگاه فرمود: از روزى که خدا آدم را آفریده تا حال هیچگاه زمین از حجتى خالى نبوده است، ولى آن حجت گاهى ظاهر و مشهور و گاهى غایب و مستور بوده است. تا قیامت نیز از حجت خالى نخواهد شد و اگر امام نباشد خدا پرستش نمى شود.

دلیل عقلى نیز بر لزوم وجود امام در هر عصرى دلالت مى کند به این بیان که:

خداى متعال انسان را براى تکامل اختیارى آفریده است. تکامل اختیارى در گرو شناخت صحیح راجع به سعادت و شقاوت دنیا و آخرت است. عقل انسان براى چنین شناختى کفایت نمى کند. پس حکمت خداى متعال اقتضا دارد براى اینکه نقض غرض از خلقت انسان پیش نیاید، خداوند راه دیگرى (وحى) در اختیار انسان قرار دهد تا از آن راه به سعادت دنیا و آخرت پى ببرد و بتواند کمال اختیارى پیدا کند. بنابراین وجود نبوت، ضرورى است. دین اسلام خاتم ادیان و پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم) خاتم پیامبران است و قرآن و سنت بر این مطلب تصریح دارند به حکم خاتمیت، اسلام دینى همگانى و جاودانى است. زیرا اگر همگانى نبود و مخصوص عده اى بود دیگران نیازمند دین دیگرى بودند و باید براى آنان پیامبر جدیدى به همراه دین جدید مبعوث مى شد و این خلاف فرض ختم ادیان بودن اسلام و خاتم نبوت بودن پیامبر است.

و نیز به حکم خاتمیت، اسلام در معرض تحریف و تغییر واقع نمى شود، چرا که اگر این دین که بنا بر فرض، آخرین دین است، دستخوش تغییر گردد حقایق لازم براى شناخت راه صحیح و کمال از دست مى رود و حجت بر مردم تمام نمى شود و نیازمند پیامبر جدیدى مى شویم. بنابراین دین اسلام و کتاب آسمانى اش مصون از تحریف و تغییر هستند. خداى متعال بقاء و حفظ قرآن کریم را ضمانت کرده است و فرموده: «انّا نحن نزّلنا الذکر و انا له لحافظون»([4]) (ما قرآن را نازل کردیم، و ما بطور قطع نگهدار آنیم) .

با اینکه قرآن بدون تحریف باقى مانده و تمام حقایق لازم براى هدایت بشر در آن هست، اما این حقایق را بصورت اجمالى و کلى در خود دارد و تفاصیل مطالب در آن یافت نمى شود. مثلا در قرآن تأکید فراوانى بر اقامه نماز شده، ولى هیچ جاى قرآن، کیفیت نماز خواندن، تعداد رکعات، زمان نماز، شرائط نماز و دیگر تفاصیل مربوط به نماز، بیان نشده است. تفاصیل این کلیات و ایضاح ابهامات قرآن بعهده پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) است ولذا بیانات پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم)مورد حاجت شدید مردم است، ولى چون این بیانات ضمانت بقاء و مصونیت ندارد و گاهى در آنها تحریف سهوى رخ مى دهد. مثلا ناقلین کلام پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) دچار فراموشى مى شوند و گاهى توسط بعضى افراد مغرض ممکن است تحریف عمدى صورت گیرد. پس نیازمند افراد مبیّن (به کسر یاء) هستیم اینان همان امامان هستند، اگر اینان منصوب نشوند، ختم نبوت مقتضى نقض غرض از نبوت مى گردد.([5])

حاصل آنکه: از دلیل عقلى مذکور و احادیثى که در این موضوع وارد شده استفاده مى کنیم: مادامى که نوع انسان روى زمین باقى باشد، باید همواره در بین آنها فرد کامل معصومى وجود داشته باشد که تمام کمالاتى که براى آن نوع امکان دارد در او به فعلیت رسیده، علماً و عملا هدایت افراد را عهده دار باشد و چنین فرد ممتازى امام و پیشرو انسانیت خواهد بود. آن وجود مقدس در راه کمالات و مقامات انسانى صعود مى کند و بقیه افراد نوع بشر را به سوى آن کمالات و مقامات، دعوت مى نماید و به واسطه وى همواره بین عالم انسانى رابطه و اتصال برقرار است. اگر چنین فرد ممتاز و کاملى در بین مردم وجود نداشته باشد لازم مى آید که نوع انسان بدون غایت و منقطع گردد و نوع بدون اتصال و غایت، انقراض برایش ضرورى است. بنابراین هیچ عصر و زمانى از جمله عصر ما از وجود امام خالى نخواهد بود و چون در عصر ما امام ظاهرى وجود ندارد باید گفت در  حالت غیبت و اختفاء زندگى مى کند.([6])

اما فایده امام غایب و ناپیدا چیست؟ آیا وجود و عدم او برابر نیست؟

در پاسخ به این سؤال یادآورى مى کنیم که این سؤال تازگى نداشته و تنها در عصر ما مطرح نشده است، بلکه از روایات اسلامى بر مى آید که حتى پیش از تولد حضرت مهدى (عج) نیز این سؤال مطرح بوده و هنگامى که پیامبر اسلام و ائمه پیشین، از مهدى (عج) و غیبت طولانى آن حضرت سخن به میان مى آوردند با چنین سوالى روبرو مى شدند و به آن پاسخ مى گفتند. به عنوان نمونه، پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله وسلم) در پاسخ این پرسش که آیا شیعه در زمان غیبت، از وجود قائم فایده مى برد؟ فرمود: بلى. سوگند به پروردگارم که مرا به پیامبرى برانگیخت در دوران غیبتش از او نفع مى برند و از نور ولایتش بهره مى گیرند همانگونه که از خورشید به هنگام قرار گرفتن در پشت ابرها...([7])

اشعه معنوى وجود امام، هنگامى هم که در پشت ابرهاى غیبت پنهان است داراى آثار گوناگونى است که با وجود متوقف شدن کلاس تعلیم و تربیت و رهبرى مستقیم، فلسفه وجودى او را آشکار مى سازد اینک برخى از این فوائد و آثار را به اختصار بررسى مى کنیم.

1- جان جهان: طبق براهینى که در کتب دانشمندان اقامه شده است و احادیثى که در موضوع امامت وارد شده وجود مقدس امام، غایت نوع و فرد کامل انسانیت و رابطه میان عالم مادى و عالم ربوبى است. اگر امام روى زمین نباشد نوع انسان منقرض خواهد شد. اگر امام نباشد خدا به حد کمال شناخته و عبادت نخواهد شد. اگر امام نباشد رابطه بین عالم مادى و دستگاه آفرینش منقطع مى گردد. اشراقات و افاضات عوالم غیبى اولا بر آینه پاک قلب امام و سپس بوسیله او بر دلهاى سایر افراد نازل مى گردد. امام، قلب عالم وجود و رهبر و مربى نوع انسان است و معلوم است که حضور و غیبت او در تحقیق این آثار تفاوتى ندارد،([8]) در این زمینه توجه شما را به روایتى که شیخ حموینى در فرائد السمطین نقل نموده است جلب مى نمائیم:

امام سجاد(علیه السلام) فرمودند: ما پیشواى مسلمین و حجت بر اهل عالم و سادات مؤمنین و رهبر نیکان و صاحب اختیار مسلمین هستیم. ما امان اهل زمین هستیم، چنانکه ستارگان امان اهل آسمانند، بواسطه ما است که آسمان بر زمین فرود نمى آید مگر وقتى که خدا بخواهد، بواسطه ما باران رحمت حق نازل و برکات زمین خارج مى شود. اگر ما روى زمین نبودیم اهلش را فرو مى برد و آنگاه فرمود: از روزى که خدا آدم را آفریده تا حال هیچگاه زمین از حجتى خالى نبوده است ولى آن حجت گاهى ظاهر و مشهود و گاهى غایب و مستور مى باشد، تا قیامت نیز از حجت خالى نخواهد شد و اگر امام نباشد خدا پرستش نمى شود.

2- امید بخشى: فایده دیگر وجود امام غایب این است که خود این موضوع که امام حىّ و زنده داریم و ملجأ و پناهگاه و حافظ شریعت است، مایه امیدوارى و آرامش بخش دلهاى مسلمین و منتظران آن حضرت است، و این امیدوارى یکى از بزرگترین اسباب موفقیت و پیشرفت در هدف مى باشد. هر گروهى که یأس و ناامیدى خانه دلشان را تاریک نموده باشد و چراغ امید و آرزو در آن نتابد، هرگز روى موفقیت را نخواهد دید. آرى اوضاع آشفته و اسف بار جهان و سیل بنیان کن مادیّت و کسادى بازار علوم و معارف و محرومیت طبقه ضعیف و توسعه فنون استعمار و جنگهاى سرد و گرم و مسابقات تسلیحاتى، روشنفکران و خیرخواهان بشر را مضطرب کرده است به طورى که ممکن است گاهى در اصل قابلیت اصلاح بشر تردید نمایند. تنها روزنه امیدى که براى بشر مفتوح است همان انتظار فرج و فرا رسیدن عصر درخشان حکومت توحید و نفوذ قوانین الهى است.

انتظار فرج است که قلبهاى مأیوس و لرزان را آرامش بخشیده، مرهم دلهاى زخم دار طبقه محروم مى گردد. نویدهاى مسرّت بخش حکومت توحید است که عقاید مؤمنین را نگهدارى نموده و در دین پایدارشان مى کند. ایمان به غلبه حق است که خیرخواهان بشر را به فعالیت و کوشش وادار مى کند از این جهت در روایات اهل بیت(علیهم السلام) انتظار فرج، از بهترین عبادات و در ردیف شهادت در راه حق شمرده شده است.([9])

3- پاسدارى از آئین خدا: یکى دیگر از آثار وجود امام عصر این است که آن حضرت با بصیرت و بینایى کامل در حل و فصل امور ضرورى مردم و دفاع از حوزه مقدسه اسلام کوشش مى نماید، از مشکلات مسلمین گره گشایى مى کند، از گرفتاران دادرسى مى کند، اجتماعاتى که به منظور برهم زدن اساس اسلام تأسیس شود متفرق مى سازد.

حاصل آنکه: فایده وجود امام منحصر به ظهور و قیام او در آخر الزمان و اینکه ظاهراً در کارها تصرف و دخالت داشته باشد نیست، بلکه اشعه معنوى وجود امام هنگامى هم که در پشت ابرهاى غیبت پنهان است داراى آثار گوناگونى است. از جلمه: 1- حفظ نظام عالم و جلوگیرى از انقراض نوع بشر، 2- امید بخشى به منتظران ظهور، 3- پاسدارى از آئین خدا و حل مسائل و مشکلات ضرورى مردم.

والسلام

 

 

 

--------------------------------------------------------------------------------

[1]ـ  سبط بن جوزى، تذکرة الخواص الامه (ط س 1285) ص 182 .

[2]ـ کلینى، اصول کافى، ج 1، ص 334 (ط اسلامیه، 1381) .

[3]ـ  جوینى، فرائد السمطین (بیروت، مؤسسه المحمود، 1400 هـ ق) ج 1، ص 45، ج 11. ینابیع المودة، قندوزى حنفى، ج 2، ص 217 .

[4]ـ حجر: 9 .

[5]ـ استاد مصباح یزدى، اصول عقاید، ج 2، راهنماشناسى (مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1367 هـ ش) ص 422 ـ 430 .

[6]ـ ابراهیم امینى، دادگستر جهان (انتشرات شفق، چاپ چهاردهم، 1373) ص 73 ـ 76 .

[7]ـ فاضل قندوزى، ینابیع المودة، ج 3، ص 308. و نیز روایتى به این مضمون در فرائد السمطین جوینى، ج 1، ص 45، ح 11 آمده است.

[8]ـ دادگستر جهان، همان، ص 154 .

[9]ـ دادگستر جهان همان، ص 157 ـ 158. لطف اللّه صافى، امامت و مهدویت (انتشارات حضرت معصومه، چاپ سوم، 1378) ص 155 ـ 156 .
برگرفته از سامانه پاسخگویی سلام شیعه